Ηνωμένα Έθνη και Κομισιόν : χαμηλός ο Δείκτης Βιώσιμης Ανάπτυξης για την ΕΕ των 28. Ανάλυση.
Της Χριστίνας Μπαρμπαρούση.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διακρίνει τρεις διαφορετικούς τύπους ανάπτυξης: τη βιώσιμη, την έξυπνη, που διαδέχεται τη βιώσιμη, και την χωρίς αποκλεισμούς, όπου εξελίσσεται παράλληλα με την έξυπνη και περιλαμβάνει τους άλλους δύο τύπους (sustainable/<smart/<inclusive growth).
Η μυστηριώδης ‘αειφόρος ανάπτυξη’ και η Agenda 2030
Αναφορικά με τη βιώσιμη (ή αειφόρο), αυτή ορίζεται ως η προώθηση μιας αποδοτικότερης πρασινο-κεντρικής, ανταγωνιστικής οικονομίας (self-sustainable / self-reliant development) και βρίσκεται σταθερά στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής επενδύσεων.
Στα πλαίσια της Agenda 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη σε 156 χώρες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπονεί από το 2017 τακτικές εκθέσεις παρακολούθησης της προόδου των 28 με χρήση σύνθετων δεικτών, οι οποίοι παρουσιάζουν ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα για την πορεία της ευρωπαϊκής φυσιογνωμίας.
Ειδικότερα, ο SDG indicator set (Sustainable Development Goals) διαρθρώνεται σε τέσσερις διακριτές κατηγορίες βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική, θεσμική), οι οποίες εξειδικεύονται σε 17 τομείς στόχων και συντίθενται από 99 δείκτες μέτρησης κατά τυπολογία περιφερειών NUTS2*. Ο σύνθετος δείκτης μετρά τις επιδόσεις** των κρατών–μελών στην αποτελεσματική εφαρμογή της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής αναφορικά με τις τεθείσες στρατηγικές προτεραιότητες για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι δείκτες εξετάζονται και ερμηνεύονται σε δύο επίπεδα: μεσο-περιφερειακό (κλαδικό/ βιομηχανικό) και μακρο-(υπερ) εθνικό.
Πώς το πρόβλημα αποκρύπτεται από την ΕΕ
Ενώ σε παγκόσμιο (μακρο) επίπεδο την πρώτη δεκάδα με τα υψηλότερα σκορ καταλαμβάνουν κράτη–μέλη της ΕΕ με επιδόσεις από 80.0 έως 85.0 στα 100, σε ενδοκοινοτικό (μεσο) επίπεδο η βαθμολογία των περιφερειών αποκλίνει από τα προγραμματισθέντα.
Στο διά ταύτα, για το έτος 2018 και στα πλαίσια της προετοιμασίας της έκθεσης παρακολούθησης 2019 για την πρόοδο των 28, ο σύνθετος δείκτης κατέγραψε τις μέτριες έως χαμηλές επιδόσεις της οικονομικής, της κοινωνικής, της περιβαλλοντικής και της θεσμικής διάστασης της βιώσιμης ανάπτυξης.
Συγκεκριμένα, ως προς τους σημαντικότερους δείκτες – στόχους:
Στην οικονομική διάσταση, υψηλός καταγράφεται ο δείκτης δημόσιου χρέους προς ΑΕΠ (3.00), ο δείκτης κινδύνου εισοδηματικής φτώχειας (3.00) και ο δείκτης του ποσοστού ανεργίας (3.00), η στρατηγική μείωση των οποίων αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς αναπτυξιακούς στόχους της περιφερειακής πολιτικής. Γι’ αυτό το λόγο, υψηλά καταγράφονται και οι δείκτες της αναπτυξιακής βοήθειας ως μερίδιο του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (3.00) και της χρηματοδότησης προς τις αναπτυσσόμενες χώρες (2.83). Παρά ταύτα, αίσθηση προκαλεί η υψηλή επίδοση του δείκτη επενδύσεων ως μέρος του ΑΕΠ (3.00), του δείκτη απασχόλησης (3.00) και του δείκτη πραγματικού κ.κ. προϊόντος (3.00).
Τι τρομακτικό αποκαλύπτουν οι δείκτες
Η ακραία συμπεριφορά των οικονομικών δεικτών δεν είναι τίποτα άλλο από το μέγεθος των ασύμμετρων συγκεντρώσεων / διασποράς πληθυσμού, εισοδήματος και επιχειρηματικής δραστηριότητας στο ευρωπαϊκό έδαφος, δηλώνοντας αντίστοιχα και την ένταση των περιφερειακών ανισοτήτων από τις οποίες πλήττεται. Την ίδια στιγμή που ορισμένες περιφέρειες συγκεντρώνουν πλήθος των παραπάνω στο έδαφός τους, κάποιες άλλες διαθέτουν λιγότερα, σε διασπορά ή/και σε αδράνεια. Συνακόλουθα, διακρίνουμε ότι οι περιφερειακές ανισότητες όπως καταγράφονται, ευθύνονται για το περιφερειακό πρόβλημα της ΕΕ, που εκφράζεται σε όρους χαμηλότερης τάξης (υψηλή ανεργία, χαμηλό κ.κ. εισόδημα και ασύμμετρος ρυθμός ανάπτυξης εισοδήματος και πληθυσμού) και αντιβαίνει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση: το ένα και μόνο κοινό σημείο δημοσιονομικής ισορροπίας μεταξύ των 28 (οικονομική σύγκλιση).
Αν, στην περίπτωση των 13 Περιφερειών της Ελλάδας, συνεξετάσουμε τους δείκτες της οικονομικής βιωσιμότητας με τους δείκτες χωρικής ανταγωνιστικότητας (Regional Competitiveness Index:RCI), όπως προκύπτουν από την τελευταία μέτρηση, διαφαίνεται ότι και οι 13 παρουσιάζουν τη χειρότερη επίδοση μακροοικονομικής σταθερότητας στην κατηγορία τους (peer powered regions). Η συνδυαστική εξέταση δείχνει, ότι η περιφερειακή οικονομία της χώρας είναι ευπαθής, μη βιώσιμη και μη ανθεκτική στις διαταραχές, αλλά και προκυκλική (κάτω η οικονομία, κάτω οι διαφορές/ανισότητες μεταξύ πρωτεύουσας και περιφερειών).
Σχήμα : Κατάταξη Ελλάδας στην 48η / 156 θέση της Agenda 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Πηγή : SDG Index and Dashboards Report 2018
Αποκαλύπτοντας το πρόβλημα
Στην περιβαλλοντική διάσταση, υψηλές τιμές καταγράφουν οι δείκτες εκπομπών αερίων (3.00), ρυθμού κατανάλωσης ενέργειας (2.83) και έκθεσης των ατόμων στις πηγές μόλυνσης (2.33). Δηλαδή, η περιβαλλοντική διάσταση της βιώσιμης ανάπτυξης, που σχεδιάστηκε για να υποστηρίξει ως εφεδρεία την οικονομική όπου εκείνη το απαιτεί, δεν προσεγγίζει την αρχική της διατύπωση. Τουναντίον, η πράσινη κοινοτική οικονομία αποδεικνύεται κοστοβόρα και πηγή εξωτερικών επιβαρύνσεων (αντιοικονομία) στην υγεία και το εισόδημα.
Στην κοινωνική διάσταση, υψηλές τιμές καταγράφουν οι δείκτες εγκατάλειψης σπουδών (3.00), αποκλεισμού εργασίας μεταξύ των φύλων (3.00), διαφθοράς (3.00) και συχνότητας αυτοκτονιών (2.67). Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο για την κοινωνική διάσταση της περιφερειακής πολιτικής, η ιδανική θέση της είναι να εξαλείψει τους λόγους της ύπαρξής της… Αντίθετα, καθώς φαίνεται, οι υψηλές τιμές των κοινωνικών δεικτών είναι αποτέλεσμα της μεσαίας έως χαμηλής οικονομικής και περιβαλλοντικής επίδοσης.
Στη θεσμική διάσταση και παρά την απόκλιση των τιμών των παραπάνω δεικτών από τους στόχους βιωσιμότητας της περιφερειακής πολιτικής, υψηλές επιδόσεις παρουσιάζει και ο δείκτης εμπιστοσύνης στους θεσμούς (3.00). Η ερμηνεία του ενδέχεται να συνδέεται με την ασύμμετρη κατανομή της γνώσης μεταξύ των ατόμων ως προς την υφιστάμενη κατάσταση: μεγάλο ποσοστό των ευρωπαίων πολιτών φαίνεται πως δεν διαθέτει επαρκή πρόσβαση στα απαραίτητα δεδομένα (εκπαίδευση και ψηφιακός αλφαβητισμός), που χρειάζεται για να διαμορφώσει πλήρη εικόνα.
Επίλογος. H κρίση που έρχεται καί οι ευθύνες της ΕΕ
Το γενικό συμπέρασμα του Δείκτη Βιώσιμης Ανάπτυξης για το έτος 2018 αποκαλύπτει την αδυναμία της εδαφικής φυσιογνωμίας των 28 να ανταπεξέλθουν σε περιβάλλον διαδοχικών οικονομικών διαταραχών και ως εκ τούτου είναι απαραίτητο η βιωσιμότητα να εμπλουτισθεί ή/και αντικατασταθεί σταδιακά από την ανθεκτικότητα των οικονομικών περιφερειών, που υπάρχει και στην έξυπνη και στην χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Ο λόγος είναι ο εξής: η βιωσιμότητα στηρίζεται κατά κανόνα στην πράσινη αποδοτικότητα (αυτοδυναμία, self-reliance) ενώ η ανθεκτικότητα βασίζεται στη συνολική εδαφική δυναμικότητα των περιφερειών, δηλαδή στην αξιοπιστία τους στο χώρο, αυξάνοντας το βαθμό θωράκισης στους κραδασμούς και το βαθμό ταχύτητας επαναφοράς στα επίπεδα προ διαταραχών (self-reliance and resilience)· η ανθεκτικότητα θα δώσει στην ανάπτυξη την επίκτητη ικανότητά της μετά τη διαταραχή. Και η κάθε περιφέρεια μπορεί να επενδύει στο ιδιαίτερο εδαφικό της κεφάλαιο (ενδογενές δυναμικό και εδαφικές επιχειρήσεις) με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαχειρίζεται η ίδια την ανάπτυξή της, να εξοπλίζεται μπροστά στο ενδεχόμενο μιας νέας οικονομικής διαταραχής και να υποστηρίζει άλλες περιφέρειες σε υστέρηση.
Ο Δείκτης Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι το πιο ισχυρό επιχείρημα ενάντια στην εμμονή Επιτροπής και κυβερνήσεων των κρατών–μελών να λαμβάνουν μέτρα δημοσιονομικής και πιστωτικής πολιτικής για την ανάπτυξη χωρίς χωρική διαφοροποίηση και εξειδικευμένη στρατηγική για την κάθε τυπολογία περιφερειών. Η διανομή των αναπτυξιακών αποτελεσμάτων δεν θα πρέπει να επισκιάζει την παραγωγή τους, αλλά να έπεται αυτής. Η τακτική έκθεση παρακολούθησης της προόδου αποκαλύπτει ότι, αν αυτή η ΕΕ των 28 δεν ενεργοποιήσει την εδαφική της δυναμικότητα (ενδογενές δυναμικό και εδαφικές επενδύσεις) με την πρέπουσα στρατηγική, δεν θα μπορέσει με καμία πολιτική διανομής να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό των ΗΠΑ και Ιαπωνίας (κατάταξη 35η και 15η αντίστοιχα στον SDG των 156), όπου είναι και ο απώτερος σκοπός του περιφερειακού προγραμματισμού και της βασικής πολιτικής επενδύσεων.
Χριστίνα Μπαρμπαρούση, Περιφερειολόγος, υπ. Δρ. Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
new-economy.gr
Τίτλοι-υπότιτλοι: new-economy.gr
_________________________________
*NUTS 2 Classification: στατιστικές περιφέρειες με πληθυσμό από 800.000 έως 3.000.000 κατ.
**Indicator Set Performance: 1=Low (χαμηλή), 2=Medium (μέτρια), 3=High (υψηλή) επίδοση
