Σιδηρούς Κανόνας Μισθών –7– πώς οι φυσιοκράτες οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση

 

Του Σπύρου Λαβδιώτη

Η Γαλλική Επανάσταση του 1789, σάρωσε το παλαιό καθεστώς (old regime) των προνομίων που οι φυσιοκράτες προσπάθησαν να υπερασπίσουν και να διασώσουν. Οι μεταρρυθμίσεις του Turgot απέτυχαν, διότι βασίζονταν στις αίολες θεωρίες της φυσιοκρατικής σχολής οι οποίες απέβλεπαν όχι στη γενική ευημερία της κοινωνίας, αλλά στη δικαίωση των προνομίων των γαιοκτημόνων και την προβολή ως η κορυφαία τάξη με ακράδαντη πίστη στο πολίτευμα της Απολυταρχικής Μοναρχίας. Η δομή όμως του κοινωνικού συστήματος της Γαλλίας επί Πεφωτισμένης Δεσποτείας, ήταν θεμελιωμένη στην ανισότητα δικαιωμάτων και δυσανάλογα βαριά στο πάνω μέρος.

Οι τρείς Τάξεις

Η κοινωνία αποτελείτο από τρεις Τάξεις: α) ο κλήρος, αριθμούσε γύρω στους 135.000 κληρικούς αιχμηρά διαιρεμένος σε περίπου 5.000 του ανώτερου κλήρου με πλούσια εισοδήματα και οι υπόλοιποι ιερείς με πενιχρές αποδοχές, β) οι ευγενείς, ήταν γύρω στους 400.000, αλλά μόνο περίπου 4.000 ήταν οι σπουδαίοι noblesse της παλαιάς καταγωγής οι οποίοι ήταν αποδεκτοί στην Αυλή και επηρέαζαν τα τρέχοντα γεγονότα, και γ) οι κοινοί θνητοί, οι απλοί πολίτες που συνιστούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού. Οι δύο πρώτες Τάξεις απολάμβαναν απαλλαγή από τη φορολογία.1 Η Τρίτη Τάξη (Tiers État) περιελάμβανε τους υπόλοιπους πολίτες της γαλλικής επικράτειας, γύρω στους 1.000.000 η αστική τάξη (bourgeoisie), περίπου 2.000.000 η εργατική τάξη και 23.000.000 οι αγρότες. 2 Δηλαδή, επάνω στα 25 εκατομμύρια κόσμο που συνιστούσε το 94 % του πληθυσμού, 3 των ατόμων με μικρά εισοδήματα και της πάλης για την επιβίωση έπεφτε όλο το βάρος της φορολογίας, ενώ το 2% που αποτελείτο από τον κλήρο και την αριστοκρατία των ευγενών δεν πλήρωναν φόρους. Όσον αφορά την κτηματική περιουσία της Γαλλίας (1788), ο κλήρος κατείχε το 10% περίπου της γης, οι ευγενείς το 30 % περίπου, η bourgeoisie γύρω στο 25 %, και οι αγρότες που συνιστούσαν το 80 % περίπου του πληθυσμού κατείχαν το 35% της γης. Επειδή τα στοιχεία εισοδήματος του κλήρου, των ευγενών, και της bourgeoisie είναι λιγότερο γνωστά, καθώς και η πληροφόρηση γύρω από τον αριθμό των ατόμων σ’ αυτές τις κατηγορίες, παρατίθεται το ενωμένο εισόδημα των τριών ομαδοποιήσεων που εκτιμάται σε 1.900 εκατ. λίβρες ή κοντά στο 50 % του συνολικού εισοδήματος. 4 Σε αντιπαραβολή, οι εργάτες στη γεωργία, τη βιομηχανία και οι υπηρέτες που αριθμούσαν 15 εκατ. και αντιστοιχούσαν στο 53 % του πληθυσμού, είχαν εισόδημα περίπου 800 εκατ. λίβρες, ήτοι το 20 % του συνολικού εισοδήματος της Γαλλίας το 1788. Με άλλα λόγια, κλήρος, ευγενείς και bourgeoisie (λιγότερο από το 10% του πληθυσμού) είχε το προνόμιο και να μη πληρώνει φόρους (οι φοροεισπράκτορες της περιόδου εκείνης είναι φημισμένοι για τις δωροδοκίες τους από την bourgeoisie) και να απολαμβάνει τον μεγαλύτερο πλούτο, κτήματα και εισοδήματα, της Γαλλίας.

Η συγκομιδή

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό περιβάλλον, των φεουδαρχικών προνομίων, της μεγάλης ανισότητας πλούτου και της στέρησης πολιτικών δικαιωμάτων, έπληξαν και οι δυνάμεις της φύσεως τη γεωργική Γαλλία και η συγκομιδή σιτηρών ήταν φτωχή το 1788. Ήδη τα ενοίκια που πλήρωναν οι αγρότες στους γαιοκτήμονες αυξήθηκαν 98% στα χρόνια πριν το 1789. Επιπρόσθετα, την πεντηκονταετία μεταξύ 1740 και 1789 οι τιμές αυξήθηκαν 65% ενώ οι μισθοί μόνο 22%, η δε βιομηχανία μαράζωσε και ο όγκος του εμπορίου μειώθηκε.⁵ Συν αυτών, οι καταστρεπτικές χαλαζοπτώσεις του 1788⁶ μείωσαν δραματικά τη σοδειά των σιτηρών. Και αυτό σήμαινε ότι ο περισσότερος Γαλλικός πληθυσμός έπρεπε να φάει λιγότερο και να κερδίσει λιγότερα ή καθόλου χρήματα για το έτος και έτσι πυροδοτήθηκε η κορυφαία πράξη της πολιτικής κρίσης.

Η αφορμή

Η κορυφαία πράξη της πολιτικής κρίσης με την πτώση της Βαστίλης στις 14 Ιουλίου 1789, πυροδοτήθηκε, εν μέρει, από την άρνηση της κυβέρνησης να μειώσει τους φόρους για να ελαφρύνει τα βάρη των πληγέντων αγροτών από τη θεομηνία. Ο λόγος, η Γαλλία ήταν στο όριο της χρεοκοπίας πολύ πιο πριν τη δραματική Άλωση της Βαστίλης. Τα φορολογικά έσοδα δεν ήταν επαρκή να καλύψουν τις δαπάνες από την εποχή του Jacques Necker – διαδόχου του Turgot στο Υπουργείο Οικονομικών – που είχε προσφύγει σε δανεισμό από το 1777 με αιχμηρά επιτόκια μεταξύ 8% – 10%. Το αποτέλεσμα, η εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους έγινε τόσο βαριά που ανάγκασε τον Necker να καταθέσει με παραλείψεις και πολυάριθμες ανακρίβειες ψευδή έκθεση ( 1781) για την χρηματοοικονομική κατάσταση του έθνους, παρουσιάζοντας έντεχνα ότι δεν υπήρχε λόγος πανικού, διότι ο προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος.⁷ Η αληθινή εικόνα των χρηματοοικονομικών της Γαλλίας ήταν αντιθέτως, άκρως ελλειμματική, και έως το 1788 ο αμείλικτος ανατοκισμός του δημοσίου χρέους έφερε τη Γαλλία στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.⁸ Η μια οδός ήταν η αύξηση της φορολογίας, η άλλη, άρνηση του χρέους και στάση πληρωμών. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Ποιός θα έπαιρνε τη μεγάλη απόφαση, ο Λουδοβίκος 16ος, που του άρεσε το κυνήγι και ήταν εξαιρετικός στην κατασκευή κλειδαριών, αλλά δεν μπορούσε να αποφασίσει; Η bourgeoisie, που στο άκουσμα ‘αποκήρυξη χρέους’ θα έκανε την δική της στάση δανείων στους ευγενείς που ήταν καταχρεωμένοι; Μπροστά σ’ αυτό το δίλημμα, σε συνδυασμό με τη μείωση της σοδειάς σιτηρών, της φιλελευθεροποίησης της αγοράς σιτηρών και της εργασίας δημιουργήθηκε ένα εκρηκτικό κοκτέιλ: της ταυτόχρονης έλλειψης κρατικών εσόδων, αύξησης της φτώχειας και τιμών των αναγκαίων αγαθών και μείωσης των εργατικών μισθών στο επίπεδο των αναγκαίων αγαθών επιβίωσης.

Ομοιότητες με το σήμερα

Ίσως φανεί παράξενο ότι το σκηνικό της Γαλλίας στα τέλη του 18ου αιώνος, είναι παρεμφερές με το κοινωνικοπολιτικό τοπίο που έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη Ελλάδα, με την επιβολή των άκριτων Μνημονίων της εθνικής υποτέλειας. Η χώρα είναι χρεοκοπημένη και το ΑΕΠ (2020) κατέρρευσε στο επίπεδο 2003. Στον δημόσιο τομέα τα χρέη εκτείνονται μέχρι το 2070, και στον ιδιωτικό τα χρέη στην εφορία είναι άνω των € 100 δις, ενώ οι κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών και σπιτιών έχουν πάρει εκρηκτικές διαστάσεις. Η Ελληνική κοινωνία έχει χαράξει βαθειά στην μνήμη της το ολέθριο σφάλμα της πολιτικής ηγεσίας, της παραμονής της χώρας στη ζώνη του ευρώ. Κι έχει κατανοήσει μέσα στη δυστυχία ότι το ευρώ της έχει βάλει αλυσίδες και αποτελεί το τελευταίο στάδιο της εγκαθίδρυσης μιας νέας Απολυταρχικής Τάξης, όπως της Γαλλικής του 18ου αιώνα, η οποία δημιουργεί μεγάλες ανισότητες, μαζική ανεργία, φτώχεια και, καταλύει τη Δημοκρατία.

Ο Σπύρος Λαβδιώτης είναι Former Senior Financial Analyst στην  Bank of Canada

Για άλλα άρθρα του κου Λαβδιώτη πατήστε ΕΔΩ  και ΕΔΩ

——

1 R.F. Leslie, The Age of Transformation, The History of Europe 1789-1871, Copp Clark, 1964, p. 10

2 Ό.π., R.F. Leslie, The Age of Transformation, σελ. 10. Υπάρχει σημαντική απόκλιση στην

εκτίμησητου αριθμού που συνιστούσαν την bourgeoisie. Σύγχρονες μελέτες την εκτιμούν γύρω στο 8% του
πληθυσμού ή σε 2.2 εκατ.; περιελάμβανε, βιομήχανους, εμπόρους, τραπεζίτες, δικηγόρους και γιατρούς.

3 Οι εκτιμήσεις του πληθυσμού της Γαλλίας πριν την Επανάσταση του 1789 και η ταξινόμηση

ειδικών επαγγελμάτων διαφέρουν, διότι δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά στοιχεία κατανομής

εισοδήματος του 18ου αιώνος. Ο πληθυσμός υπολογίζεται σε 28 εκατομμύρια και το εισόδημα σε 4 δις livres.

Ο κλήρος και οι ευγενείς 540 χιλιάδες, η bourgeoisie σε 2.2 εκατ., οι καταστηματάρχες και τεχνίτες σε 3.2,

οι αγρότες 7.5 εκατ., εργάτες και υπηρέτες στη γεωργία 10.2 εκατ., εργάτες εκτός γεωργίας 1.5 εκατ., υπηρέτες

εκτός γεωργίας 1.1 εκατ., και ανάμικτοι εργάτες στη γεωργία & βιομηχανία 1.8 εκατ. (The income inequality of

France in historical perspective, by Christian Morrisson and Wayne Snyder, European Review of

Economic History, 4, 59-83, Cambridge University Press, 2000)
4 Ό.π., The income inequality of France in historical perspective, Πίνακας 3, Κατανομή Εισοδήματος το 1788

5 R. W. Harris, Absolutism and Enlightenment, The History of Europe 1660 – 1789, Copp Clark, 1964, σελ. 368- 69

6 Το 1788, στα μέσα του καλοκαιριού (Ιούλιος) μαζική χαλαζόπτωση κατέστρεψε τις αναπτυσσόμενες

καλλιέργειες, ενώ την ίδια χρονική περίοδο η νότια Γαλλία υπέφερε από σημαντική ξηρασία.
7 ‘Ο.π., R. W. Harris, Absolutism and Enlightenment, σελ. 353
8 Η χρηματοοικονομική θέση της Γαλλίας το 1788 ήταν: δαπάνες FF 629 εκατ. και έσοδα FF 503 εκατ.,

αφήνοντας ένα έλλειμμα FF 126 εκατ. Η δε εξυπηρέτηση του χρέους ήταν FF 318 εκατ. ετησίως.

Σε σύγκριση, τα έξοδα της Marie Antoinette αποτελούν σταγόνα στον ωκεανό! Ό.π., R.F. Leslie, σελ. 13

Photo by milo tobin on Unsplash

new-economy.gr