Ο Σιδηρούς Κανόνας των Μισθών – 4 – οι φυσιοκράτες καί το produit net

Του Σπύρου Λαβδιώτη

Ίσως είναι ωφέλιμο να αναφερθεί ότι το δόγμα της Φυσιοκρατίας, το οποίο
έκανε την εμφάνιση στη Γαλλία το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα, και είχε μετεωρική
αποδοχή μια γενιά πριν την Γαλλική Επανάσταση, βασίζεται στο έργο Οικονομικός
του Ξενοφώντα.

Ο Οικονομικός του Ξενοφώντα

Ο Οικονομικός, όπου εξαίρονται τα πλεονεκτήματα της γεωργίας
και της αγροτικής καλλιέργειας, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της γαλλικής σχολής Les
Économists, των ευφυών φυσιοκρατών, όπως τους αποκαλούσαν την περίοδο εκείνη.
Με τα αναγκαία αγαθά που παράγονται από τη μητέρα και τροφό γη και κάνουν τη
ζωή ευχάριστη ασχολείται η οικονομία αναφέρει ο Ξενοφών, και ήχησε για πρώτη
φορά στην οικουμένη η λέξη «οικονομία», δια στόματος του Σωκράτη : «Πες μου
Κριτόβουλε, η οικονομία είναι πράγματι το όνομα μιας επιστήμης, όπως η ιατρική, η
σιδηρουργική και η αρχιτεκτονική»; «Έτσι πιστεύω», απάντησε ο Κριτόβουλος. 1
Πώς να γνωρίζει ο Κριτόβουλος ότι στη διαχρονική εξέλιξη της ιστορίας, οι
κυβερνήσεις θα αγνοούσαν τη σοφία των αρχαίων που πρεσβεύει ότι η οικονομία είναι
επιστήμη και θα την μετέτρεπαν σε εργαλείο της επικρατούσης πολιτικής ιδεολογίας.
Μετά από δύο χιλιετηρίδες, οι φυσιοκράτες, με θεωρίες που πηγάζουν από το Φυσικό
Νόμο (Natural Law), θα υιοθετήσουν τις θεμελιώδεις αρχές της καλλιέργειας της γης
που διατυπώνονται στον Οικονομικό του Ξενοφώντος, και θα αυτοονομαστούν Les
Économists. Βεβαίως, για να μη χάσουν το κύρος τους έκαναν και μια ζαβολιά, δεν
ανέφεραν καν το όνομα του Ξενοφώντος, αλλά οικειοποιήθηκαν τις ιδέες του.
Στον Οικονομικό και στους Πόρους του Ξενοφώντος,2 έχουμε για πρώτη
φορά στην ιστορία της οικονομικής σκέψης την έννοια του «διαχειριστή» (manager),
του «αγαθού οικονόμου», εκείνου που ασχολείται με τη σωστή διοίκηση του οίκου.
Στο ίδιο σύγγραμμα θα δούμε τη βασική αρχή, ότι «αυτός που διοικεί σωστά τα του
οίκου του πρέπει να δημιουργεί πλεόνασμα και όχι έλλειμμα». Είθε οι σύγχρονες
ελληνικές κυβερνήσεις να ακλουθούσαν τη σοφία του, τότε δεν θα ήμασταν όπως
σήμερα αντιμέτωποι με τη χρεοκοπία και τα συνεπακόλουθα δεινά της φτώχειας,
ανεργίας, απόγνωσης, και μετανάστευσης. Αλλά αυτός είναι ένας ευσεβής πόθος.
Ο Ξενοφών ονομάστηκε κήρυκας λαϊκής ηθικής, διότι συνέδεσε την ηθική με
την οικονομία. Η καθαρότητα και εκφραστική χάρη της γλώσσας, του αποκληθέντος
«αττική μούσα», διατυπώνεται στην έμφαση που δίνει στην αγροτική οικονομία για
τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των Ελλήνων. Και με σαφήνεια προτείνει, η πολιτεία
οφείλει να φροντίζει τη μητέρα και τροφό γη επειδή πορίζεται τα απαραίτητα για τη
λειτουργία της οικονομίας από τους εργαζόμενους στη γη. Ειδικότερα, ο Αθηναίος
φιλόσοφος θέτει τη βασική πρόταση – που θα αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο της
φυσιοκρατικής σχολής – ότι «όταν όλα πάνε καλά στη γεωργία, όλες οι άλλες τέχνες
ευημερούν, όταν όμως η γη μένει ακαλλιέργητη, οι άλλες τέχνες μαραίνονται και στη στεριά
και στη θάλασσα – η γεωργία είναι αυτή που κάνει όσους την γνωρίζουν πλούσιους». 3

Τι πρόσθεσαν οι Φυσιοκράτες

Οι Φυσιοκράτες με πρότυπο τον Οικονομικό του Ξενοφώντος, προχώρησαν
ένα βήμα πιο πέρα και από τον ίδιο, μετέπειτα Υπουργό Οικονομικών της Γαλλίας,
τον φημισμένο Turgot, θα διατυπωθεί το θεμελιώδες αξίωμα της φυσιοκρατικής σχολής,
η γεωργία είναι η μοναδική πηγή του πλούτου : « ο αγρότης είναι ένας και μοναδικός
του οποίου η εργατικότητα παράγει περισσότερο από το μισθό της εργασίας του. Γι’
αυτό, αυτός είναι η μοναδική πηγή όλου του πλούτου.» 4 Συνεπώς, πρέπει να είναι
αδιαμφισβήτητο ότι ο Turgot υπήρξε γνήσιος φυσιοκράτης, παρ’ ότι οι σύγχρονοι
οπαδοί του φιλελευθερισμού τον παρουσιάσουν ως έναν «απλό συνταξιδιώτη της
φυσιοκρατίας».5 Κι όπως θα πρέπει να ενθυμούμαστε, ήταν ο Turgot που διατύπωσε
για πρώτη φορά στην ιστορία των οικονομικών τον «σιδερό κανόνα των μισθών»:
«…Σε κάθε είδος εργασίας, πρέπει, και στην πραγματικότητα συμβαίνει, οι μισθοί του εργάτη
να είναι περιορισμένοι μόνο στο τι είναι αναγκαίο να του προμηθεύσει τα μέσα επιβίωσης».6
Είναι φανερό από το αξίωμα, ‘η γεωργία είναι η μόνη πηγή του πλούτου διότι ο
αγρότης είναι ο μοναδικός παράγοντας που δημιουργεί πλεόνασμα’, ότι συνεπάγεται
όλες οι άλλες οικονομικές δραστηριότητες, της βιομηχανίας, του εμπορίου και των
τεχνιτών είναι στείρες! Αυτό πρεσβεύει το δόγμα της φυσιοκρατίας (Rule of Nature).

Κοινωνικές Τάξεις

Οι φυσιοκράτες διαχώρισαν την κοινωνία σε κοινωνικές τάξεις, α) των γαιοκτημόνων
ή ιδιοκτητών, οι οποίοι καθοδηγούσαν και επέβλεπαν τη γεωργική παραγωγή, β) την
παραγωγική τάξη, τους αγρότες που καλλιεργούσαν τη γη, και γ) τη μη παραγωγική
τάξη (sterile class), τους βιομήχανους, κατασκευαστές, εμπόρους και τεχνίτες. Τώρα
κάνει την εμφάνιση το Tableau Économique του Quesnay, σύμφωνα με το οποίο –
αφού όλοι οι άλλοι τομείς της οικονομίας δεν παράγουν πλεόνασμα – όλος ο πλούτος
του έθνους εξαρτάται από το καθαρό προϊόν της γεωργίας, το διάσημο produit net.7

To Καθαρό Κέρδος (produit net)

Το produit net, το οποίο προσπορίζονται οι γαιοκτήμονες είναι ο κεντρικός πυλώνας
του οικονομικού συστήματος των φυσιοκρατών. Εάν αυτό σταματούσε να υπάρχει,
τότε ολόκληρη η οικονομία θα κλυδωνίζονταν. Η βιομηχανία θα εξαφανίζονταν και ο
αστικός πληθυσμός θα υποχρεωνόταν να βρει δουλειά στη γεωργία. Σύμφωνα με το
Tableau, η ολοσχερής ευημερία των πολιτών εξαρτάται από το μέγεθος του produit
net κι αυτό με τη σειρά του από την κλίμακα των επενδύσεων στη γεωργία. Ούτως,
όλο το οικονομικό σύστημα και η γενική ευημερία του κράτους – έθνους στηρίζεται
στην επάρκεια επενδυτικών κεφαλαίων προς τη γεωργία που θα προμηθεύσουν οι
γαιοκτήμονες, στις πλάτες των οποίων πλέον έπεφτε η κοινωνική και πολιτική ευθύνη.
Έτσι μέσω του Tableau, η αριστοκρατική τάξη των γαιοκτημόνων θα εδραιώσει
την ηγετική της θέση και θα προταθεί – αφού οι άλλες κοινωνικές τάξεις ήταν στείρες,

η επιβολή ενός και μοναδικού φόρου (impôt unique) στο καθαρό γεωργικό εισόδημα.
Το πώς αυτός ο μοναδικός φόρος μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη, σε μια εποχή
που το χρήμα ήταν εμπόρευμα – ο χρυσός και άργυρος – το γνώρισε με πίκρα ο ίδιος
ο Turgot, ως Υπουργός Οικονομικών. Έπρεπε υποχρεωτικά να αυξήσει το produit net, κι αυτό
σημαίνει, εφόσον η βιομηχανία, το εμπόριο και οι τεχνίτες δεν φορολογούνται, ήταν αναγκαίο
να μειωθεί το κόστος της αγροτικής παραγωγής, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος το συνιστούν
οι εργατικοί μισθοί. Εξ ου και η στυγνότητα του ‘σιδηρού κανόνα των μισθών’. Η συνταγή
αυτή όμως δεν συνιστά κοινωνική πολιτική ενός ευνομούμενου κράτους, διότι οδηγεί στην
υποτέλεια, την εξαθλίωση και την αδικία. Ενώ γνώριζε ο Turgot και τον θαύμαζε, ότι ο Cantillon
είχε προτείνει μερικές δεκαετίες νωρίτερα ως μισθό του εργάτη το διπλάσιο των μέσων επιβίωσης.

Ο Σπύρος Λαβδιώτης είναι Former Senior Financial Analyst στην  Bank of Canada

Για άλλα άρθρα του κου Λαβδιώτη πατήστε ΕΔΩ  και ΕΔΩ

——

1 Ο ιστορικός και φιλόσοφος Ξενοφών (430 π.Χ περίπου – 355 π.Χ ) γεννήθηκε στην Αθήνα στον Δήμο
της Εχριάς (τα σημερινά Σπάτα). Στα νεανικά του χρόνια υπήρξε μαθητής του Σωκράτη, η διδασκαλία
του οποίου είχε μεγάλη επιρροή καθ’ όλη την περιπετειώδη ζωή του. Στο σπουδαίο αρχαίο κείμενο,
Οικονομικός, που έχει κριθεί ως ένας οδηγός λαϊκής ηθικής, διαμορφώνεται η οικονομική σκέψη της
αρχαίας εποχής υπό μορφή διαλόγου μεταξύ του Σωκράτη και των συνομιλητών του. Το εδάφιο στην
πρότυπη αρχαία διατύπωση έχει ως ακολούθως : «Είπέ μοι, έφη, ώ Κριτόβουλε, άρά γε ή οίκονομία
έπιστήμης τινός όνομά έστιν, ώσπερ ή ίατρική και ή χαλκευτική και ή τεκτονική; Έμοιγε δοκεί, έφη ό
Κριτόβουλος», Ξενοφών, Οικονομικός, Πόροι, Άπαντα 11, Κάκτος, Αθήνα, 1993, Ι, σελ. 49
2 Αναλυτική αναφορά στον Οικονομικό και στο δοκίμιο Πόροι ή Περί Προσόδων του Ξενοφώντος,
γίνεται στο βιβλίο του γράφοντος, Η Εποχή του Ατομικισμού, Μια φιλοσοφική προσέγγιση του
Χρήματος και της Οικονομίας, Κεφ., Η Αρχαία σκέψη, και το Παράρτημα – Ξενοφώντος Πόροι, 2012
3 Ξενοφών Οικονομικός, ό.π., 16-17, σελ. 85, και ΧV 3 – 4, σελ. 1492
4 Anne-Robert- Jacques Turgot, Reflections on the Formation and the Distribution of Riches, 1770,
trans. Sir William Ashley, Macmillan Co., 1898, The Online Library on Liberty, Chapter 7
5 Murray Rothbard, The Brilliance of Turgot, Mises Institute, October 14, 2010
6Ό.π., Anne-Robert- Jacques Turgot, Reflections on the Formation… Chapter 6
7 Το καθαρό προϊόν είναι η διαφορά μεταξύ του εισοδήματος της ετήσιας αγροτικής παραγωγής,
μείον τις ετήσιες δαπάνες του κυκλοφορούντος κεφαλαίου (εργατικοί μισθοί, δαπάνες για ζωοτροφές,
σπόρο, λιπάσματα, κλπ) και του ετήσιου τόκου επί του δανεισθέντος επενδυμένου κεφαλαίου.

photo: Mr and Mrs Andrews, after Sir Thomas Gainsborough