30 Νοεμβρίου: Η απελευθέρωση του Ναυπλίου

Του Θοδωρή Παπαδόπουλου

Όπως κάθε χρόνο, την 30η Νοεμβρίου εορτάζεται στο Ναύπλιο η Άλωση του Παλαμηδιού και η απελευθέρωση της πόλης τ’ Αναπλιού από τον Τούρκικο ζυγό.

Το πρωί της 30ης Νοεμβρίου 1822 τα Ελληνικά Στρατεύματα υπό τη διοίκηση του Στάικου Σταϊκόπουλου και υπό την ανωτάτη διεύθυνση του θρυλικού γέρου του Μοριά, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, κατέλαβαν το Παλαμήδι από τα χέρια των κατεχόντων Οθωμανών.

Ιστορία του Παλαμηδιού

Στην ανατολική πλευρά της πόλης του Ναυπλίου και σε απόσταση 2,5 χλμ. από το κέντρο της ορθώνεται περήφανο στον ομώνυμο λόφο ύψους 216 μέτρων το κάστρο του Παλαμηδίου. Η ονομασία του προέρχεται από τον μυθικό τοπικό ήρωα του Τρωικού πολέμου, Παλαμήδη, γιο του Ναυπλίου. Φρουρός ολόκληρης της νεότερης ιστορίας, το Παλαμήδι ξεχωρίζει για τη βενετσιάνικη οχυρωματική αρχιτεκτονική του, που ακολουθεί τη φυσική γραμμή του λόφου, ώστε να «δένει» αρμονικά πάνω του. Αποτελεί τυπικό φρούριο Μπαρόκ σε σχέδια των Σουηδών αρχιτεκτόνων πολεμικών κάστρων, μηχανικών Ζιάξιχ και Λασάλ. με 7 αυτοτελείς προμαχώνες, σε τρία επίπεδα. Ο καθένας από μόνος του μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άμυνα ή επίθεση.

Ο κεντρικότερος προμαχώνας ήταν του Αγίου Ανδρέα, που, λόγω της θέσης του, χρησιμοποιήθηκε ως Φρουραρχείο. Οι υπόλοιποι είναι γνωστοί με ονόματα αρχαίων Ελλήνων πολεμιστών: «Μιλτιάδης», «Λεωνίδας», «Επαμεινώνδας», «Αχιλλέας». «Φωκίων» και ο προμαχώνας «Ρομπέρ» προς τιμήν Γάλλου φιλέλληνα. Το Παλαμήδι είναι βαριά οχυρωμένο φρούριο πάνω στο ύψωμα που δεσπόζει στο Ναύπλιο. Είχε κτιστεί από τους Ενετούς. Ήταν απρόσβλητο. Στους προμαχώνες, ήταν τοποθετημένα ενενήντα δύο βαριά κανόνια. Στις πολλές και γεμάτες πυριτιδαποθήκες φυλάγονταν πυρομαχικά, βλήματα για τα κανόνια, καθώς και μεγάλα αποθέματα νερού και τροφίμων.

Χτίστηκε και οχυρώθηκε κατά τη Β’ περίοδο της Ενετοκρατίας (1686-1715), ύστερα από κατάληψη του λόφου μετά από μάχη με τους Οθωμανούς. Τα οχυρωματικά έργα άρχισε ο Μοροζίνης, τα συνέχισαν οι Κόρνερ και Γκριμάνι και ολοκληρώθηκαν τα τελευταία χρόνια της Β΄ Ενετικής κυριαρχίας από τον Βενετσιάνο Γενικό Προβλεπτή του Στόλου, Αυγουστίνο Σαγρέδο (1711-1714). Το 1715 το φρούριο καταλήφθηκε από τους Τούρκους και παρέμεινε στα χέρια τους ως το 1822. Μετά την Επανάσταση του ‘21 και μέχρι το 1925 περίπου, στο εσωτερικό του κτιρίου λειτούργησαν φυλακές. Σε αυτές βρίσκεται και το σκοτεινό μπουντρούμι που φυλακίσθηκε και ο Θ. Κολοκοτρώνης.

Μέσα στο φρούριο, πέραν του κελιού του Κολοκοτρώνη θα δούμε το ναό του Αγίου Ανδρέα στον ομώνυμο προμαχώνα του φρουρίου. Κτίστηκε την εποχή των Ενετών και αφιερώθηκε στον Άγιο Ανδρέα, μιας και την ημέρα της γιορτής του απελευθερώθηκε από τους Τούρκους η πόλη του Ναυπλίου Εδώ βρίσκεται και το ανάγλυφο λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, έμβλημα της Βενετίας. Η πρόσβαση γίνεται οδικώς αλλά και από τα περίφημα 999 σκαλοπάτια του. Εκτός από μάχες, το κάστρο στέγασε, ως το 1925 περίπου, στα κελιά του πολιτικούς και ποινικούς κρατουμένους καθώς το 1829 ο κυβερνήτης Καποδίστριας κατασκεύασε τις πρώτες φυλακές εσωτερικά του κτιρίου. Σε αυτές το 1833 φυλακίστηκε από τους Βαυαρούς όπως είπαμε ο Θ. Κολοκοτρώνης με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Λίγα μέτρα πιο έξω απ’ το κάστρο, στο «Αλωνάκι» είχε στηθεί η φοβερή καρμανιόλα. Στο κάστρο, που μοιάζει να φρουρεί εκτός από τ’ Ανάπλι και ολόκληρη την ιστορία της Ελλάδας από την Μυκηναϊκή περίοδο, θα φτάσεις μέσω είτε του δρόμου στην ανατολική πλευρά της πόλης, είτε των 999 σκαλοπατιών στη βορειοδυτική πλευρά της πόλης, στο δρόμο προς την Ακροναυπλία. Ο θρύλος θέλει τα σκαλοπάτια να ήταν 1000. Όμως το τελευταίο παραδόθηκε, σύμφωνα με τον θρύλο, στην ορμή του αλόγου του Γέρου του Μοριά. Παλιότερα, μπορούσες να ανέβεις μέχρι ενός σημείου του βράχου μέσα από τις βενετσιάνικες γαλαρίες που σώζονται ακόμα στα δεξιά της σκάλας.

Όποιον δρόμο κι αν διαλέξεις πάντως, θα ανταμειφθείς από τη θέα που θα απλωθεί μπροστά σου. Πρώτη απόπειρα εφόδου έγινε από τους Έλληνες τον Δεκέμβριο του 1821, απέτυχε όμως από κακή συνεννόηση και οι επαναστάτες έπαθαν μεγάλη συμφορά, ενώ ο οπλαρχηγός Γκελμπερής αιχμάλωτος και τραυματίας ξεψύχησε φρικτά επάνω στο σταυρό στην πλατεία του Ναυπλίου. Από τότε οι επαναστάτες πολιόρκησαν διαρκώς το Παλαμήδι χωρίς να επιχειρήσουν άλλη έφοδο. Περίμεναν για την κατάλληλη ευκαιρία. Η πολιορκία ήταν τόσο στενή, που με τον καιρό το Ναύπλιο λιμοκτονούσε.

Κατάληψη του Παλαμηδίου

Όμως η νύχτα της 29ης Νοεμβρίου 1822 ξημερώματα της 30ης σημάδεψε τη Νεότερη ιστορία της πόλης. Ο Στάικος Σταϊκόπουλος και μια ομάδα Ελλήνων πολεμιστών εκ των πολιορκητών κατέλαβαν το κάστρο. Δύο Τουρκαλβανοί φυγάδες ήρθαν στον καπετάν Στάικο που στρατοπέδευε στη Άρεια και του εκμυστηρεύτηκαν ότι το φρούριο ήταν αφύλακτο, επειδή οι άνδρες είχαν κατεβεί στο Ναύπλιο για να συσκεφθούν περί συνθηκολόγησης. Ο Στάικος αμέσως ετοίμασε διακόσιους άνδρες του, 60 Κρανιδιώτες και ένα λόχο τακτικού στρατού. Η σκοτεινή και βροχερή νύχτα βοήθησε την έφοδο. Μερικοί από τους άνδρες σκαρφάλωσαν στο φρούριο, και από μέσα άνοιξαν την πόρτα, από την οποία μπήκαν όλοι οι άλλοι και κατέλαβαν το φρούριο. Την επόμενη μέρα έστρεψαν τα κανόνια προς το Ναύπλιο και ανάγκασαν τους Τούρκους να παραδοθούν.

Το γεγονός αυτό είναι ένας σημαντικότατος σταθμός στην ιστορία του Ναυπλίου, που υπήρξε έκτοτε η πρωτεύουσα της Πελοποννήσου και πρωτεύουσα στη συνέχεια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Η ιστορία της πόλεως του Ναυπλίου δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μία διαρκής δόξα και μία διαρκής ακτινοβολία έργων, που ελάμπρυναν και την πολεμική ισχύ, αλλά και το πνεύμα. Αυτό τονίζει και το παλιό δημοτικό τραγούδι τ’ Αναπλιού, που καυχιέται με τα παρακάτω λόγια: -Ανάπλι τι δε χαίρεσαι και δε βαρείς παιγνίδια; -Σαν πως μου λες να χαίρομαι και να βαρώ παιγνίδια, οπού ειμ’ Ανάπλι ξακουστό κι Ανάπλι παινεμένο, πόχω τα τόπια για χαρά, τουφέκια για παιγνίδι, και συ με θέλεις για ραγιά, με θες χαρατσωμένο; -Ανάπλι δος τα τα κλειδιά, Ανάπλι παραδώσου, γιατί όσο αίμα κι αν χυθεί θαν τόχεις στο λαιμό σου. -Δεν παραδίνω γω κλειδιά και δεν έχω χαμπέρι. -Στο Παλαμήδι κρέμονται και σύρε να τα πάρεις.

Η πόλη του Ναυπλίου, με τους ήρωες και ημίθεους, τον Ναύπλιον και τον Παλαμήδην, συμβολίζει στα μυθικά χρόνια, την ισχύ, την πρόοδο και τον πολιτισμό. Στα βυζαντινά χρόνια το Ναύπλιο αποτελεί βάση ισχυρής δύναμης και αγωνίζεται εναντίον των Φράγκων. Όταν κατελήφθη από τους Ενετούς γίνεται πρωτεύουσα της Πελοποννήσου και φθάνει σε ακμή όταν ιδρύεται το Βασίλειον του Μωρέως (Regno di Morea) με τέσσερις επαρχίες, Ρωμανίας (με πρωτεύουσα την Napoli di Romania το Ναύπλιο δηλαδή), Λακωνίας, Μεσσηνίας, Αχαΐας. Ήταν στον κόσμο ξακουστό και του Μοριά, κολόνα…

Όταν αρχίζει ο απελευθερωτικός αγώνας του 1821 το βλέμμα των Ελλήνων, εκτός από την Τριπολιτσά, στρέφεται και προς την απελευθέρωση του Ναυπλίου. Η Μπουμπουλίνα τότε αναλαμβάνει τον αποκλεισμό από τη θάλασσα, ενώ από την ξηρά επιτίθεται ο Υψηλάντης.

Και το δημοτικό τραγούδι λέει: Ούλες οι χώρες χαίρουνται κι ούλες βαρούν παιχνίδια Ανάπλι για δε χαίρεσαι, για δε βαρείς παιχνίδια. Το τι καλό ’χω να χαρώ, παιχνίδια να βαρέσω; Στεριάς με δέρνει ο Πρίντζιπας, πελάγου η Μπουμπουλίνα.

Οι εχθροί όμως κρατούν γερά, αλλά κάποτε έρχεται η ημέρα του, όταν μια ομάδα Ελλήνων κυριεύει το Παλαμήδι και υψώνει την Ελληνική Σημαία. Το πρωί της 30ης Νοεμβρίου, όπως αναφέραμε, ημέρα γιορτής του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου, τα κανόνια στο Παλαμήδι χτυπούσαν τους εχθρούς και τα παλικάρια του Σταϊκόπουλου διεμήνυσαν στους Αγάδες να αδειάσουν τ’ Ανάπλι, για να μην φάνε το κεφάλι τους… και όλοι μαζί τραγουδούσαν: Όλα τα κάστρα κι αν χαθούν τα κάστρα κι’ αν ρημάξουν το Παλαμήδι το όμορφο Θεός να το φυλάξει…

Σε λίγο φθάνει ο γέρος του Μοριά, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο οποίος στέλνει την παρακάτω επιστολή στους Οθωμανούς: «Προς άπαντας τους Οθωμανούς, ευρισκομένους εντός του Φρουρίου και της πόλεως του Ναυπλίου. Σας προσφέρομεν τον χαιρετισμόν μας. Ιδού ο Θεός του παντός μας έδωσε το Παλαμήδιον υπό την κυριαρχίαν μας και σας προσκαλούμεν εις τρεις ώρας να μας παραδώσητε το φρούριον και το Ιτς Καλέ, τουναντίον θέλετε γίνει ανάλωμα του πυρός και των κανονιών και δεν το επιθυμούμεν. 1822 Νοεμβρίου 30, ώρα 2 της ημέρας. Θ. Κολοκοτρώνης και λοιποί».

Ο Κολοκοτρώνης υπήρξε ο ελευθερωτής του Ναυπλίου και η πόλη για να τον τιμήσει έστησε έφιππο χάλκινο ανδριάντα, αντίγραφο του οποίου υπάρχει στην Αθήνα μπροστά στην Παλαιά Βουλή. Μετά την απελευθέρωση του Ναυπλίου πλήθη προσφύγων από όλο τον Μοριά φθάνουν στην πόλη και βρίσκουν εκεί καταφύγιο. Ο πληθυσμός φθάνει σε λίγο τους τριάντα χιλιάδες (30.000) και το Ναύπλιο ορίζεται «προσωρινή πρωτεύουσα» του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, πράγμα που κράτησε δέκα (10) χρόνια.

Μια από τις συνοικίες η παλαιότερη ψηλά στέκεται κρεμασμένη κάτω από το φρούριο του Ιτς Καλέ (Ακροναυπλία) και αγναντεύει το Μπούρτζι, την λένε «Ψαρομαχαλάς» που για το όνομά της υπάρχουν δύο εκδοχές: α) Ήταν η γειτονιά των ψαράδων οι οποίοι κατέβαιναν το λοφάκι και μέσα από μια πύλη των τειχών στα Πέντε Αδέλφια, την Πόρτα Μαρίνα, έβγαιναν στη θάλασσα, σε μια ταπεινή προβλήτα όπου έδεναν τις βάρκες τους. β) Μετά την καταστροφή της Χίου, το 1822, και αργότερα των Ψαρών, από το 1824 οι καταδιωγμένοι πρόσφυγες που έφτασαν στο Ναύπλιο εγκαταστάθηκαν στη γειτονιά αυτή, η οποία πήρε το όνομά της από τα Ψαρά.

Μια άλλη συνοικία και αυτή παλαιά την λέγουν «Πρόνοια» αποτέλεσε τον πρώτο οργανωμένο προσφυγικό συνοικισμό της χώρας που δημιούργησε ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας για να στεγάσει Κρήτες και άλλους πρόσφυγες που έφταναν τότε στην πόλη. Μάλιστα, ο ίδιος ο Κυβερνήτης «βάφτισε» το προάστιο, δίνοντάς του το όνομα Πρόνοια.

Στο Ναύπλιο εγκαθίσταται η Κυβέρνηση με τα Υπουργεία (τα Μινιστέρια), το Βουλευτικό, το Εκτελεστικό, το πρώτο Νοσοκομείο, η Εθνική Τυπογραφεία, η Σχολή των Ευελπίδων, το πρώτο Ελληνικό Γυμνάσιο εκδίδεται η πρώτη επίσημη κυβερνητική «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος», η οποία εκδίδεται και σήμερα με την ονομασία «Εφημερίς της Κυβερνήσεως» και πολλά άλλα.

Ο ελληνικός ρημαγμένος τόπος από τους Οθωμανούς προσπαθούσε να γίνει σύγχρονη δυτική κοινωνία υπό την επίβλεψη του Μεγάλου Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια. Πολλές φορές η Επανάσταση κινδυνεύει. Οι εχθροί έφθασαν μέχρι τους πρόποδες του Παλαμηδίου, αλλά οπισθοχωρούν και ο Ιμπραήμ όταν αντίκρισε το Παλαμήδι έκανε πίσω. Έτσι το Παλαμήδι μαζί με το Ναύπλιο σώζουν την Επανάσταση. Ευγνωμοσύνη οφείλουμε οι Έλληνες, στην πόλη αυτή που αποτελεί την καρδιά της Ελλάδος, την περίοδο της Επανάστασης του 1821.

Το Ναύπλιο πήρε επίσης και το όνομα, «πόλη των Φιλελλήνων», αφού εδώ έφθαναν όλοι οι Φιλέλληνες και εδώ ξεπήδησε ο Φιλελληνισμός και η πόλη αγκάλιασε όλους εκείνους τους ξένους που βοήθησαν στην Ελληνική Ανεξαρτησία.

Το σημείωμά μου αυτό αποτελεί φόρο τιμής σε αυτούς γνωστούς και αγνώστους που απελευθέρωσαν το Ναύπλιο, τους Φιλέλληνες και στην όμορφη, ιστορική, και προοδευτική αυτή πόλη, την πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους. Σε νεότερο σημείωμά μου θα αναφερθώ αναλυτικά στην άλωση του Παλαμηδιού

Θοδωρής Παπαδόπουλος 30/Νοεμβρίου/2020 Αγίου Ανδρέα Αποστόλου του Πρωτοκλήτου, μεγάλη η χάρη του