Το νεοελληνικό παράδοξο της αντιμαχίας ελλαδικού κράτους και Ελληνισμού

Της Ευαγγελία Κοζυράκη*

Στη για πολλούς λόγους κομβική, νέα χρονιά, ένα γεγονός που θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα είναι ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική Πολιτεία θα εορτάσει τη διακοσιοστή επέτειο της εθνικής Παλιγγενεσίας. Αν ο εορτασμός αυτός επιχειρηθεί δια των πεπραγμένων του νεοελληνικού κράτους, θα καταλήξει να δοξάζει και να εξυμνεί τα επιτεύγματά του, όπως εν πολλοίς διακινεί η κρατική διανόηση με την επικουρία της νεοτερικής επιστήμης. Αντιθέτως, αν η ιστορική αναδρομή γίνει με γνώμονα τα πεπραγμένα του έθνους, θα οδηγήσει στον συλλογικό αναστοχασμό του παρελθόντος, χωρίς τάσεις προγονοπληξίας, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον.

Αυτό διδάσκει η νέα κοινωνική επιστήμη που εγκαινίασε ο Καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης υπό τον εύγλωττο όρο Κοσμοσυστημική Γνωσιολογία. Πρόκειται για μια καθολική γνωσιολογική μέθοδο που μελετά, αναλύει και ερμηνεύει τα ιστορικά φαινόμενα με βάση τις αυθεντικές πηγές και τις πρωτότυπες μαρτυρίες, απαλλαγμένη από τις ιδεολογικές στρεβλώσεις της νεοτερικότητας.

Για τον κορυφαίο Ελληνα στοχαστή, ο Ελληνισμός δομείται ως Εθνος-Κοσμοσύστημα με καταστατικό θεμέλιο την κοινωνία της πόλης. Εντός αυτής αναπτύσσονται οι ανθρωποκεντρικές παράμετροι της εγχρήματης οικονομίας, του ελεύθερου εμπορίου και της εταιρικής εργασίας, που διαχρονικά χαρακτηρίζουν τη δημοκρατική υποστασιοποίηση του Ελληνισμού με όρους καθολικής ελευθερίας. Αυτή είναι η έννοια του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος. Στον αντίποδα, ο Κοντογιώργης τοποθετεί τον υπόλοιπο κόσμο που απαρτίζει το λεγόμενο δεσποτικό κοσμοσύστημα με όρους ιδιοκτησίας επί των φορέων εργασίας, των μέσων παραγωγής ή/και του κεφαλαίου. Με άλλα λόγια, το αντικειμενικό κριτήριο που εισάγει ο Κοντογιώργης είναι το μέτρο της βιούμενης από τις εκάστοτε κοινωνίες ελευθερίας, ώστε αυτό να τις διακρίνει τυπολογώντας και τα αντίστοιχα πολιτεύματα, ως εξής: α.σε πρωτοανθρωποκεντρικές κοινωνίες οργανωμένες στη βάση της ατομικής ελευθερίας, που εντοπίζονται στις μοναρχίες, β.σε ανθρωποκεντρικές κοινωνίες οργανωμένες επί της ατομικής και κοινωνικής ελευθερίας, που εντοπίζονται στα αντιπροσωπευτικά συστήματα και γ.σε ολοκληρωμένες ανθρωποκεντρικές κοινωνίες που εμπραγματώνουν σωρευτικά την ατομική, κοινωνική και πολιτική, δηλαδή την καθολική ελευθερία και απαντώνται στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Ωστε η βίωση ή μη της ελευθερίας αναδυόμενη μέσα από πληθώρα ιστορικών πηγών δεν καταλείπει αμφιβολία ότι τα εθνικά κράτη της νεοτερικής εποχής πόρρω απέχουν από το να ανταποκρίνονται στις ανθρωποκεντρικές προδιαγραφές των δημοκρατικών πολιτειών, στο μέτρο που αναγνωρίζουν στους πολίτες υπηκόους τους μόνο τη βασική ατομική ελευθερία.

Ο Κοντογιώργης στο έργο του που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ποιότητα και τιτλοφορείται “Ελληνισμός και ελλαδικό κράτος: δύο αιώνες αντιμαχίας 1821-2021”, διατρανώνει ότι η ελευθερία του Γένους ανέκαθεν διερχόταν από την ελευθερία των ελληνικών πόλεων/κοινών. Η μετακένωση των δημοκρατικών παραδόσεων του ελληνικού κόσμου από την κλασική αρχαιότητα και τους ελληνιστικούς χρόνους στη βυζαντινή Οικουμένη, έγινε με την μεταφορά της πρωτεύουσας από τη δυτική Ρώμη στο Βυζάντιο το 330 μΧ από τον Μέγα Κωνσταντίνο. Αυτή σηματοδότησε την πολιτισμική προσκύρωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στη βυζαντινή Κοσμόπολη. Στο Βυζάντιο αφενός ολοκληρώθηκε το ελληνικό ανθρωποκεντρικό κεκτημένο κι αφετέρου τέθηκαν τα θεμέλια της ανθρωποκεντρικής μετάβασης στη νεοτερικότητα. Το γεγονός αυτό δεν αναιρέθηκε ούτε το 1453, όταν “η Πόλις εάλω” και ο Ελληνισμός υποδουλώθηκε στον Οθωμανό κατακτητή. Ο συγγραφέας, ανάγλυφα αποτυπώνει τη ζώσα ανθρωποκεντρική πραγματικότητα του υπόδουλου Ελληνισμού εντός των κοινών της τουρκοκρατίας (πχ. τα κοινά των Αμπελακίων, των Μαντεμοχωρίων, των Μαστιχοχωρίων κλπ).

Ωστόσο, για λόγους που ανάγονται στον πλημμελή τρόπο που εκδηλώθηκε η ελληνική Επανάσταση και που αδιάσειστα τεκμηριώνει ο Κοντογιώργης, ο Ελληνισμός ηττήθηκε το 1821 διότι απέτυχε να υλοποιήσει το διττό επαναστατικό του πρόταγμα, που ήταν αφενός η απελευθέρωση του Γένους κι αφετέρου η ανασυγκρότησή του στα πρότυπα της βυζαντινής Κοσμόπολης. Η μνημειώδης Χάρτα του Ρήγα αποτυπώνει με ακρίβεια τα γεωγραφικά όρια του υπό σύσταση κράτους των Ελλήνων, το οποίο θα εκτεινόταν από τα νησιά της Μεσογείου ως τα πέρατα της βαλκανικής χερσονήσου και θα περιέκλειε όλον τον τότε ελληνικό κόσμο, που πληθυσμιακά υπερτερούσε άλλων εθνών της εποχής εκείνης και οικονομικά ηγεμόνευε σε τρεις αυτοκρατορίες. Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια έβαλε ταφόπλακα στο επαναστατικό όραμα του Γένους κι επέτρεψε στις προστάτιδες δυνάμεις να εγκαθιδρύσουν ένα θνησιγενές προτεκτοράτο στον ελλαδικό χώρο. Τον Απρίλιο του 1832 οι Δυνάμεις της ευρωπαϊκής απολυταρχίας εμφύτευσαν το πολιτειακό τους ομοίωμα στη μήτρα του Ελληνισμού, ως αντάλλαγμα για την εκ μέρους τους παραχώρηση της ανεξαρτησίας του νεοσύστατου κρατιδίου στην Πελοπόννησο και Στερεά.

Εκτοτε οι περιπέτειες του Ελληνισμού εντάθηκαν με την κατάργηση των δημοκρατικών κοινών από τον Οθωνα και την καθιέρωση της βαυαρικής απολυταρχίας. Ως υποκατάστατο των καταργημένων κοινών αναδύθηκε η βουλευτοκρατία, στο πλαίσιο της οποίας καλλιεργήθηκαν οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ πολιτικών και πολιτών. Η μετεξέλιξη της βουλευτοκρατίας του 19ου αιώνα στην κομματοκρατία του 20ου υποδηλώνει ότι πλέον το πολιτικό σύστημα ίππευσε το κράτος, και ιδιοποιήθηκε τις δημόσιες λειτουργίες του, εγκιβωτίζοντας τη νεοελληνική κοινωνία σε καθεστώς ιδιώτευσης. Αυτό το φαύλο σύστημα αφού απομύζησε κάθε δημιουργική ικμάδα του Οικουμενικού Ελληνισμού, επιδόθηκε στον αφανισμό του και τώρα πια καταγίνεται να εξοντώσει και τον εγχώριο Ελληνισμό.

Υπό τη διεισδυτική ματιά του Κοντογιώργη ιδωμένη η ιστόρηση των δύο αιώνων αντιμαχίας Ελληνισμού και ελλαδικού κράτους, φωτίζει τις πραγματικές πτυχές της ελληνικής κοσμοϊστορίας, το τι σημαίνει να είσαι Ελληνας στην ιστορική διαχρονία και εν τέλει, ποιές πολιτισμικές παρακαταθήκες φέρει αναπόσπαστα μαζί του ο Ελληνισμός, που τον διαφοροποιούν ουσιωδώς από τους άλλους λαούς.

*Δικηγόρος Αθηνών & ειδική επιστήμων ΣτΚ, τ. Νομική σύμβουλος ΥΠΕΘΑ